DAMGA VERGİSİ KANUNU UYGULAMALARINDA KARŞILAŞILAN HUKUKİ SORUNLAR - DOÇ.DR. İDRİS HAKAN FURTUN
Dizin
ANKARA NOTER ODASI için KONFERANS
5 Şubat 2016-Ankara
BİR MALİ YÜKÜMLÜLÜK OLARAK DAMGA VERGİSİNE DAİR GENEL AÇIKLAMALAR
DAMGA VERGİSİNİN UNSURLARI
488 SAYILI DAMGA VERGİSİ KANUNU UYGULAMASINDA KARŞILAŞILAN BAZI HUKUKİ SORUNLAR
BİR MALİ YÜKÜMLÜLÜK OLARAK DAMGA VERGİSİNE DAİR GENEL AÇIKLAMALAR
En genel tanımı ile damga vergisi bireyler ve topluluklarının kendi aralarında veya devletle yaptıkları hukuki işlemler dolayısıyla düzenlenen, bir hususu ispat ve belli etme niteliğini taşıyan kağıt ya da diğer belgeler üzerinden alınan resim niteliğinde bir muamele vergisidir.
Vergi kamu hizmetlerinin finansmanı için devletin veya vergilendirme yetkisine sahip diğer kamu tüzel kişilerinin bireylerden ve topluluklarından karşılıksız olarak ve hukuki cebir altında topladıkları kamu gelirleridir.
Resim ise kamu idarelerinin verdiği bir izin ya da sağladıkları bir ayrıcalık karşılığında aldıkları cebri kamu gelirleridir.
Damga vergisi yasada vergi adı altında düzenlenmiş olmasına rağmen aslında resim niteliğinde bir mali yükümlülüktür. Zira damga vergisi bir hukuki işlemin kağıda dökülmesi suretiyle sağlanan ispat ayrıcalık ve avantajı karşılığında alınır.
Ancak halihazırda vergi sistemi içinde resim adı altında düzenlenen ve alınan bir kamu geliri bulunmamaktadır. Tüm resimler vergi (damga vergisi, gümrük vergisi) veya harç (işgaliye harcı) adı altında düzenlenmiştir.
Damga vergisi vergi sistemi içinde cebri kamu gelirlerinden vergiler içinde ele alınır.
Harcamalardan alınan vergiler veya muamele vergileri, mali gücü harcandığı sırada yükümlendiren vergi türüdür.
Bu tür vergiler çeşitli harcamalar yapılırken bunların içinde gizlenmiş biçimde yükümlülerden alınır.
Damga vergisi harcamalardan alınan vergiler arasında yer alır. Zira bu vergi, hukuki muameleler nedeniyle harcama yapılırken alınır.
Damga vergisi bir hukuki muamele vergisi niteliğindedir. Damga vergisi açısından vergiyi doğuran olay hukuki bir işlemin yapılması ve bu işlem ile ilgili bir kağıdın düzenlenmesidir. Damga vergisi tek veya iki taraflı hukuki işlemleri konu edinen bir muamele vergisidir. İdari karar ve tasarruflar gibi bir kısım tek taraflı hukuki işlemler ile sözleşmeler gibi bazı iki taraflı hukuki işlemler veya kararlar gibi çok taraflı hukuki işlemler için düzenlenen kağıtlar için bu vergi alınır.
Damga Vergisi dolaylı (vasıtalı) bir vergidir. Bu verginin ekonomik süreç içinde bir sonraki veya bir önceki aşamaya yansıtılması, böylece bu verginin fiili yükümlüsü ile yasal yükümlüsünün farklı kişiler olabilmesi prensipte mümkündür.
Damga vergisi objektif (gayri şahsi) nitelikte bir vergidir, bir
başka deyişle vergilendirmede vergi yükümlüsünün kişisel- öznel durumu dikkate alınmaksızın vergilendirme yapılır.
Damga vergisi genel nitelikte bir vergidir zira hukuki işlemlere dair kağıtların pek çoğu damga vergisine tabi tutulmuştur.
Damga vergisi hem orana dayalı-nispi hem de orana dayalı olmayan-maktu esasta alınan bir vergidir.
Nispi damga vergisi sabit oranlı bir vergi uygulaması biçimindedir.
Damga vergisi devlet tüzel kişiliği tarafından toplanan, gelir olarak hazineye giren bir merkezi yönetim vergisidir.
Damga vergisi maliye tarihinde kökleri çok eskiye dayanan ve kimi ülkelerde ülkemizden farklı bir içeriğe sahip olsa da (finansal muamele vergisi veya taşınmaz satım vergisi gibi) uluslararası uygulama bulmuş bir vergidir (stamp duty-tax, Stempelsteuer-Stempeltaxe-Urkundensteuer) .
Damga vergisi devlet açısından iyi hasılat getiren, verimli ve vazgeçilmez nitelikte bir vergi olmakla birlikte yükümlü ve sorumlular açısından son derece irrasyonel ve haksız telakki edilen bir vergidir.
Damga Vergisinin Devlet için Dayanılmaz Cazibesi
T.C. Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü verilerine göre 2004-2012 yılları arasında cereyan eden 9 yıllık dönemde damga vergisi hasılatının toplam vergi gelirlerine oranı ortalama %2,37 olmuştur.
Vergi türleri itibarıyla 2015 yılı Ocak-Aralık dönemi gerçekleşmelerine bakıldığında geçen yılın aynı dönemine göre; damga vergisi tahsilatı yüzde 16,6 oranında artmıştır. 2014 yılı içinde gerçekleşen damga vergisi geliri tutarı toplamda 10.325.000 TL. iken, 2015 yılında bu rakam 12.043.000.000 TL. olmuştur. Geçmiş yıla göre toplamda %16,6’lık bir artışı ifade eden bu rakam hedeflenen 11.400.000.000 TL.’lik tutarın da ötesindedir.
2014 yılı Aralık ayı içinde damga vergisi tahsilatı tutarı 1.086.000.000 TL. olmuş iken bu tutar 2015 yılı Aralık ayı içinde 1.198.000.000 TL.’yi bulmuştur. Bu da, % 10,3’lük bir artışı ifade etmektedir.
Oğuz ilinde Duha oğlu Deli Dumrul adında bir er vardı.
Bir kuru çayın üzerine bir köprü yaptırmıştı.
Köprüden her geçenden otuz üç akçe alırdı, geçmeyenden döve döve kırk akçe alırdı.
Yasaya ekli (1) sayılı tabloda düzenlenen damga vergisine tabi kağıt gruplarından “makbuzlar ve diğer kağıtlar” kapsamında bulunan vergi beyannamelerinin ilgili dönemde vergiye tabi matrah bulunmasa dahi verilmesi hukuken zorunlu olup, örneğin bir gelir vergisi yükümlüsü 2016 yılında ilgili vergiye tabi matrah 0 TL. olsa bile gelir vergisi yıllık beyannamesi için yılda 39,65 TL., katma değer vergisi beyannamesi için her ay 26,25 TL., muhtasar beyannameler dönem başına 26,25 TL. damga vergisi ödemek zorunda kalmaktadır.
Damga vergisi, 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nda düzenlenmiştir.
Damga Vergisi Kanunu 11.07.1964 tarih ve 11751 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş yaklaşık 50 yılı aşkın bir süredir uygulanmakta olan bir yasadır. Bu durumla birlikte yasa koyucu zaman zaman değişiklikler yaparak bu yasayı günün koşullarına uyarlamayı başarmıştır. Yasada en son değişiklik 2012 yılında yasaya ekli (2) sayılı tabloda değişiklik yapılmasına dair 6491 sayılı yasa ile gerçekleştirilmiştir.
Damga vergisinin uygulanmasına dair mevzuat, bu konudaki birincil düzenlemeler olan 488 sayılı yasa ve genel kod olan 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun yanı sıra Bakanlar Kurulu Kararları ile vergi idaresi tarafından çıkarılmış genel tebliğler, iç genelgeler, genel yazılar, özelgeler ve sirkülerler gibi ikincil düzenlemelerden oluşur. Bu türde en son düzenlemeler 59 Seri No’lu Damga Vergisi Kanunu Genel Tebliği ile Damga Vergisi Kanunu İç Genelgesi Seri No:2013/1’dir.
Ayrıca damga vergisine ilişkin verilmiş çeşitli Danıştay ve Sayıştay kararları da yasa uygulamasına dair önemli bazı ilke ve esaslar getirmektedir.
DAMGA VERGİSİNİN UNSURLARI
1. VERGİNİN KONUSU-MEVZUU
Damga vergisinin konusu 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun 1. maddesinde düzenlenmiştir. Bu madde uyarınca Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) sayılı tabloda yazılı kağıtlar damga vergisine tabidir.
Damga vergisinin konu unsurunu yasada vergiye tabi olduğu belirtilen bir kısım kağıt ve belgeler oluşturmaktadır. Diğer bir deyişle damga vergisi “kağıt” kavramı üzerine bina edilmiş bir mali yükümlülüktür. Bu kağıtlar üzerlerinde hukuki işlemlerin yazılı olduğu bazı belgelerdir.
Yasanın 1. maddesinde kağıt terimi, yazılıp imzalamak veya imza yerine geçen bir işaret konmak suretiyle düzenlenen ve herhangi bir hususu ispat veya belli etmek için ibraz edilebilecek olan belgeler olarak tanımlanmıştır.
Ayrıca 5228 sayılı Yasanın 59. maddesinin 4/a bendi ile 31.07.2004 tarihinde Damga Vergisi Kanunu’nda yapılan değişiklik ile elektronik imza kullanılmak suretiyle manyetik ortamda ve elektronik veri şeklinde oluşturulan belgelerin de kağıt olarak değerlendirileceği ifade edilmiştir.
Kağıt kavramı ve kapsamı
En genel anlamı ile kağıt, medeni, ticari ya da resmi-idari işlemler ile ilgili bir hususu ispat ve belli etmeye yarayan, yazılmış ve imzalanmış olan veya imza yerine geçecek bir işaret konulmuş bulunan maddi varlığı haiz belgeler olarak tanımlanabilir.
Ayrıca yasanın “şümul” başlıklı ikinci maddesinde vergiye tabi kağıtlar mahiyetinde bulunan veya onların yerini alan mektup ve şerhler ile bu kağıtların hükümlerinin yenilenmesine, uzatılmasına, değiştirilmesine devrine veya bozulmasına ilişkin mektup ve şerhlerin de damga vergisine tabi olacağı hükme bağlanmıştır.
Bu hüküm gereğince yasa anlamındaki kağıtların yanında vergiye tabi kağıtların yerine geçen (mektup ve şerh biçimindeki) kağıtlar da damga vergisine tabi olur.
Kağıdın Düzenlenmesi Koşulu
Damga vergisine tabi tutulmak için öncelikle kağıdın düzenlenmiş olması gerekir.
Düzenlenmek hukuki işlemin kağıda bağlanması, yazılı şekilde yapılmasını gerektirir.
Düzenlenmek suretiyle kağıt ilgili olduğu hukuki işlem ile ilgili bir hususu ispat ve belli etme ve bu husus açısından hüküm ifade etme niteliğini kazanır ki bu durum damga vergisi açısından vergiyi doğuran olay unsurunu oluşturur.
Damga vergisi bir işlemin kağıda bağlanmak suretiyle hukuki değer kazanıp, hukuk düzeninin sağladığı himayeden yararlanmaya başlaması nedeni ile alınan bir mali yükümlülüktür.
Kağıda bağlama, işleme hukuki açıdan ispat ve tevsik kabiliyeti kazandırır. Ancak varlığı ispat edilebilen bir hak hukuki değer taşır ve hukuk düzeni tarafından korunur. Zira hukukta kural işlemlerin senetle ispatlanmasıdır (eski HUMK madde 288-yeni HMK maddeler 199,200). Senede bağlanma işleme hukuki himaye sağlar.
Kağıdın Türkiye’de Düzenlenmiş Olması-1
Damga vergisine tabi bir kağıdın vergilendirilebilmesi için ayrıca kural olarak bu kağıdın Türkiye’de düzenlenmiş olması gerekir.
Zira vergilendirmede mülkilik ilkesi bir devletin kendi ülkesi içinde bulunan vergi konuları ile kendi ülkesinde gerçekleşen vergiyi doğuran olayları vergilendirebilmesini gerektirir. Damga Vergisi Kanunu da dahil olmak üzere mali yükümlülüklere dair yasalar ülkenin mali egemenliğinin geçerli olduğu alanda uygulanabilir. Başka bir deyişle damga vergisi Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin egemenlik hakkının (mali egemenlik) geçerli olduğu saha içinde düzenlenmiş kağıtlardan alınabilir. Damga Vergisi Kanunu kapsamında vergilendirilecek olan kağıtlar kural olarak Türkiye’deki işlemlerle ilgili olarak Türkiye’de düzenlenmiş kağıtlardır.
Yabancı ülkelerde veya uluslararası hukukta yabancı ülke kabul edilen elçilik ve konsolosluklarda düzenlenen kağıtlar kural olarak Türkiye’de damga vergisine tabi tutulamaz.
Bununla birlikte 1. maddenin son fıkrasında yabancı memleketler ile Türkiye'deki yabancı elçilik ve konsolosluklarda düzenlenen kağıtların da, bunlar Türkiye'de resmi dairelere ibraz edildiği, üzerine devir veya ciro işlemleri yürütüldüğü veya herhangi bir suretle hükümlerinden faydalanıldığı takdirde vergiye tabi tutulacağı belirtilmiştir.
Türkiye’de bulunan ve Türk Hukuk Sistemi içinde değerlendirilip hükmünden yararlanılacak olan kağıtlar, bunların fiziki düzenleme yeri Türkiye dışında olsa dahi, Türkiye’de damga vergisine tabi tutulurlar. Bu bağlamda yabancı memleketler ile Türkiye'deki yabancı elçilik ve konsolosluklarda düzenlenen kağıtlar kısmen veya tamamen Türkiye’deki işlemlerle ilgili ise bunlar Türkiye’de resmi dairelere (örneğin mahkemelere veya icra dairelerine) bir hususun ispatı veya belli edilmesi amacıyla ibraz edilip varlıkları ortaya konulursa veya bu kağıtlar üzerinde Türkiye’de devir ve ciro işlemleri yürütülürse ya da Türkiye’de bu kağıtların hükümlerinden herhangi başka bir şekilde yararlanılırsa bu kağıtlardan da, damga vergisi alınır.
Yasaya Ekli (1) Sayılı Tablo
Kapsamında Bulunmak
Kağıdın damga vergisi ile yükümlendirilebilmesi için ayrıca kanuna ekli (1) sayılı tablo kapsamında bulunması gerekmektedir.
488 Sayılı Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) sayılı tabloda damga vergisine tabi kağıtlar;
1. akitlerle ilgili kağıtlar,
2. kararlar ve mazbatalar,
3. ticari işlemlerde kullanılan kağıtlar,
4. makbuzlar ve diğer kağıtlar
olmak üzere dört grup altında toplanmıştır.
Anayasa’nın 73. maddesinde ifadesini bulan vergilerin yasallığı ilkesi
uyarınca Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) sayılı tabloda yer almayan bir kağıttan damga vergisi alınamayacaktır.
Akitlerle İlgili Kağıtlar
Bunlar sözleşme-akit biçimindeki hukuki işlemlerle ile ilgili olarak düzenlenen belli bir parayı içeren veya içermeyen tek veya iki taraflı işlemlere dair muhtelif kağıtlardır.
1.Mukavelename
2.Taahhütname
3.Temlikname
4.Kira mukavelenamesi
5.Kefalet, teminat ve rehin senetleri
6.Tahkimname
7.Sulhname
8.Karayolları Trafik Kanunu Uyarınca Kayıt ve Tescil Edilmiş İkinci El Araçların Satış ve Devrine İlişkin Sözleşmeler (Noterliklerde motorlu kara taşıt araçlarının ikinci el satış ve devri için düzenlenen özel nitelikte mukavelenameler)
9.Turizm İşletmeleri İle Seyahat Acentelerinin Aralarında Düzenledikleri Kontenjan Sözleşmeleri
Kararlar ve Mazbatalar
Kararlar ve mazbatalar, belli parayı içeren veya içermeyen çeşitli meclislerden, resmi heyetlerden ve idari davalarla ilgili olmayarak Danıştay’dan verilen mazbata, ilam ve kararlar ile hakem kararları ve ihale kanunlarına tabi olan
veya olmayan resmi daire ve kamu tüzel kişiliğini haiz
kurumların her türlü ihale kararlarından oluşur.
Ticari işlemlerde kullanılan kağıtlar, ticari hayatta yapılan çok çeşitli hukuki işlemler ile ilgili olarak düzenlenip kullanılan kağıtlardır.
Ticari ve Mütedavil Senetler
Emtia Senetleri
Makbuz Senedi (Resepise)
Rehin Senedi (Varant)
İyda Senedi
Taşıma Senedi
Konşimentolar
Deniz Ödüncü Senetleri
İpotekli borç senetleri ve irat senetleri
Ticari Belgeler
Menşe ve Mahreç Şahadetnameleri
Resmi dairelere ve bankalara ibraz edilen bilançolar ve işletme hesabı özetleri
Bilanço
Gelir Tablosu
İşletme Hesabı Özeti
Barnameler
Tasdikli Manifesto Nüshaları
Ordinolar
Gümrük İdarelerine Verilen Özet Beyan Formları
Makbuzlar ve Diğer Kağıtlar
Ticari hayatta gerçekleştirilen çeşitli işlemleri (ödeme vb) belgelemek amacıyla düzenlenen kağıtlar ile vergi veya sosyal güvenlik ile ilgili yetkili makamlara bu ödevlere dair bazı bildirimlerde bulunmak amacıyla düzenlenmiş diğer kağıtlardır.
Makbuzlar
Beyannameler
Ayrıca yasaya ekli (1) sayılı tabloda yazılı kağıtlardan aslı 1,00 Türk Lirasından fazla maktu ve nispi vergiye tabi olanların resmi dairelere ibraz edilecek özet, suret ve tercümeleri de maktu esasta damga vergisine tabi tutulur.
Yasaya Ekli (2) Sayılı Tablo Kapsamında Bulunmamak
Kağıdın damga vergisine tabi tutulabilmesi için ayrıcı 488 Sayılı Damga Vergisi Kanunu’na ekli (2) sayılı tablo kapsamında da yer almaması gerekir.
Yasanın “istisnalar” başlıklı 9. maddesinde kanuna ekli (2) sayılı tabloda yazılı kağıtların damga vergisinden müstesna tutulduğu belirtilmiştir.
Bu düzenlemeye paralel olarak kanuna ekli (2) sayılı tabloda ise damga vergisine tabi olmayan, bir başka deyişle damga vergisinden istisna edilmiş kağıtlar beş grup halinde düzenlenmiştir.
Bu bağlamda
ı. resmi işlerle ilgili kağıtlar,
2.öğrenciler ve askerlerle ilgili kağıtlar,
3.işçiler, çiftçiler ve göçmenlerle ilgili kağıtlar,
4.ticari ve medeni işlerle ilgili kağıtlar ile
5.kurumlarla ilgili kağıtlar
damga vergisine tabi değildir.
Bir kağıdın vergileme açısından tekemmül etmiş olması için imzalanması veya kağıt üzerine imza yerine geçen bir işaret konulması gerekmektedir.
İmza geleneksel tipte imza olabileceği gibi elektronik imza da
olabilir.
Gelişen bilişim teknolojisi elektronik ortamlarda üretilmiş belgelerin özel şifre ve kodlar ya da aidiyet belirleyen bilgilerin aktarılması anlamında elektronik imza ile taraflar için bağlayıcı hale gelmesi sonucunu doğurmuştur. 5228 sayılı yasa ile Damga Vergisi Kanunu’nda yapılan değişiklik ile elektronik imza kullanılmak suretiyle manyetik ortamda ve elektronik veri şeklinde oluşturulan belgelerin de kağıt olarak değerlendirilip vergiye tabi tutulacağı açıkça düzenlenmiştir.
Damga vergisinin konu unsuru ile ilgili
önem arz eden olarak üç husus
Verginin konu unsuru ile ilgili olarak üç husus önem arz etmektedir:
1. Bunlardan ilki bir hukuki işlem dolayısıyla birden fazla kağıt düzenlenmesi durumudur. Bir hukuki işlem dolayısıyla birden fazla kağıt düzenlenmesi gerekirse bu durumda yasadaki diğer şartlar da mevcut ise, kağıtlardan her biri ayrı ayrı damga vergisine tabi tutulacaktır.
2. İkinci durum birden çok işlemin aynı kağıtta toplanması halidir. Aynı kağıtta birden fazla işlemin toplanması durumunda bu işlemler birbirine bağlı ve bir asıldan doğmamış iseler aynı kağıtta toplanmış olmalarına rağmen bunların her biri ayrı ayrı damga vergisi ile yükümlendirilir. Bununla birlikte bir asıldan doğan ve birbirine bağlı işlemler aynı kağıtta toplanmışsa bu durumda bu işlemlerden sadece en yüksek vergi alınmasını gerektireni vergilendirilir.
3. Üçüncü ve son durum ise aynı hukuki işlem için ilave kağıt
düzenlenmesidir. Belli bir hukuki işlem için düzenlenen kağıt dolayısıyla vergileme yapıldıktan sonra aynı işlem için ilave kağıt düzenlenmesi yeni bir vergilemeyi gerektirmez.
Damga vergisine tabi olacak kağıtların
taşıması gerekli temel nitelikler
Damga vergisine tabi olacak kağıtların taşıması gerekli temel nitelikler aşağıdaki gibi tespit edilebilir:
1. Kanuna ekli (1) sayılı tabloda sayılan kağıtlar arasında bulunmak ve Kanuna ekli (2) sayılı tabloda sayılan kağıtlardan olmamak,
2. Yazılıp imzalanmak veya imza yerine geçen bir işaret konulmak suretiyle düzenlenmiş olmak,
3. Yürürlükteki mevzuat uyarınca herhangi bir hususu ispat veya belli etmeye yaramak (kağıt bir hukuki ilişkinin varlığı, bu ilişkinin taraflarının karşılıklı hak ve yükümlülükleri, bir borcun dayanağı ve miktarı gibi hususları ispat veya belli etmeye yaramalıdır),
4. Gerektiğinde ibraz edilebilecek nitelikte olmak (bir hususun ispat ve belli edilmesinin koşulu gerektiğinde ibraz edilebilecek olmaktan geçer, ibraz edilmek kağıdın ispat ve tevsik vasıtası olarak kullanılması fiilidir)
son notlar
Kağıt farklı kişi veya kuruluşlar arasındaki ilişkilere dair hususları ispat veya belli eder nitelikte olmalıdır. Bu husus dışa karşı olmalıdır. Bu bağlamda dahili işlemlerin doğru şekilde yürütülüp izlenmesini sağlamak için kullanılan kağıtlar damga vergisine tabi olmaz.
Kağıdın damga vergisine tabi tutulabilmesi için kağıda bağlanmış olan işlemin tekemmül etmiş olması gerekir. Hukuki işlem eksiksiz tekemmül etmeli, bir başka deyişle hukuken hüküm ifade eder hale gelmiş olmalıdır. Hukuk aleminde vücut bulmamış hüküm kazanmamış yok hükmünde veya mutlak butlanla batıl veya hukuken geçersiz sayılan işlemler için damga vergisi alınamaz.
Damga vergisinin konusunu oluşturan kağıdın varlığı tespit edilmeden vergileme yapılması mümkün değildir. Vergileme yapabilmek için idare kağıdın fiziki mevcudiyetini belli delil veya ölçülere göre mutlaka tespit etmelidir.
2. VERGİYİ DOĞURAN OLAY
Damga Vergisinde
Vergiyi Doğuran Olay
Damga vergisi açısından vergiyi doğuran olay vergiye tabi bir kağıdın düzenlenmiş olmasıdır.
Düzenlenmek hukuki işlemin kağıda bağlanması, yazılı şekilde yapılması anlamına gelir. Düzenlenmek suretiyle kağıt ilgili olduğu hukuki işlem ile ilgili bir hususu ispat ve belli etme ve bu husus açısından hüküm ifade etme niteliğini kazanır. Böylece vergi borcu doğar.
Elektronik imza adı verilen ve 5070 sayılı kanuna göre bir elektronik veriye eklenen veya elektronik veri ile bağlantısı bulunan ve kimlik doğrulama amacı ile kullanılan elektronik veriden yararlanılması da yararlanılan bu elektronik verinin düzenlenmesi anlamına gelir.
Damga vergisine tabi bir kağıdın vergilendirilebilmesi için ayrıca kural olarak bu kağıdın Türkiye’de düzenlenmiş olması gerekir. Ancak yabancı memleketler ile Türkiye'deki yabancı elçilik ve konsolosluklarda düzenlenmiş kağıtlar da, bunlar Türkiye'de resmi dairelere ibraz edildiği, üzerine devir veya ciro işlemleri yürütüldüğü veya herhangi bir suretle hükümlerinden faydalanıldığı takdirde vergiye tabi tutulabilmektedir.
Bir kağıdın vergileme açısından tekemmül etmiş olması için imzalanması veya kağıt üzerine imza yerine geçen bir işaret konulması gerekmektedir.
Yine bir kağıdın damga vergisine tabi tutulabilmesi için kağıda bağlanmış olan işlemin hukuken tekemmül etmiş olması gerekir. Bir başka deyişle kağıda bağlanan hukuki işlem eksiksiz tekemmül etmeli, hukuken hüküm ifade eder hale gelmiş olmalıdır. Hukuk aleminde vücut bulmamış hüküm kazanmamış yok hükmünde veya mutlak butlanla batıl veya hukuken geçersiz sayılan işlemler için damga vergisi alınamaz.
Düzenleme kelimesinin anlamı
488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nda vergiyi doğuran olay açısından belirtilen düzenleme kelimesi
Noterlik Kanununun 84 ile 89 uncu maddeleri arasında düzenlenmiş düzenleme biçiminde noter işlemlerinden daha farklı bir anlam ve içeriğe sahiptir.
Bu tür noter işlemleri ancak verginin aslından sorumluluk bağlamında damga vergisi uygulamasında önem taşır.
3. VERGİNİN YÜKÜMLÜSÜ-MÜKELLEFi
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 8. maddesinde yükümlü-mükellef vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu terettüp eden gerçek veya tüzel kişi olarak tanımlanmıştır. Damga Vergisi Kanunu’nun 3. maddesinde damga vergisinin yükümlüsünün vergiye tabi kağıtları imza edenler olduğu hükme bağlanmıştır.
Damga vergisinin yükümlüsü kural olarak damga vergisine tabi kağıtları imza edenlerdir. İmza sahibi damga vergisi yükümlüsü kağıdın ilgili olduğu hukuki işlemin tekemmülü için imzası gereken kişi veya kişilerdir. Damga vergisine tabi bir kısım kağıt tek tarafça düzenlenip imza edilir Taahhütname ve teklifname gibi kağıtların damga vergisi yükümlü konumundaki kağıdı imza eden tarafından ödenir. Damga vergisi kapsamında bulunan bir grup kağıt ise birden fazla kimse tarafından imzalanır. Sözleşmeler-mukavelenameler gibi kağıtların damga vergisi yükümlülüğü kağıdı imza eden tüm kişilere aittir (kira sözleşmesini imza eden kiralayan, kiracı ve kefil gibi kişiler kağıdın damga vergisinden dolayı yükümlü sıfatı ile vergi idaresine muhatap tutulurlar). Kağıtta imzası bulunanların hepsi kağıda ilişkin damga vergisinin tamamının ödenmesinden müştereken ve müteselsilen mükellef ve sorumlu tutulurlar. Yasa birden fazla kişi tarafından imza edilen kağıtlara ait vergi ve cezanın tamamından kağıdı imza edenlerin müteselsilen sorumlu olacağını belirtmiştir (DVK m.24/II). Vergi idaresi vergiyi imza edenlerin herhangi birinden isteyebilir,
Yabancı memleketler ile Türkiye'deki yabancı elçilik ve konsolosluklarda düzenlenmiş kağıtlar nedeniyle doğacak damga vergisinin yükümlüsü ise bu kağıtları Türkiye’de resmi dairelere ibraz edenler, bu kağıtlar üzerinde Türkiye’de devir ve ciro işlemleri yapanlar ve Türkiye’de herhangi bir surette bu kağıtların hükümlerinden faydalanan kimseler olacaktır. Ancak bunlardan ticari veya mütedavil kağıtlar açısından damga vergisi yükümlüsü bunları en önce satan, kabul eden veya başka şekilde kullanan kişiler olacaktır.
Resmi daireler ile kişiler arasındaki işlemler için düzenlenen kağıtların vergisini kişilerin ödeyeceği yasada öngörülmüştür. Bir başka deyişle resmi daireler damga verginin yükümlüsü değildir, damga vergisinden muaf tutulmuşlardır.
Noterler de damga vergisi bakımından resmi daireler gibi sorumlu tutulmuşlardır. Resmi daireler veya noterlerce düzenlenerek kişilere verilen veya dairede bırakılan ve Damga Vergisi hiç alınmayan veya noksan alınan kağıtların vergisi mükelleflere, cezası düzenleyenlere aittir. Vergi ve ceza, vergi için mükelleflere rücu hakkı olmak üzere, kağıtları düzenleyenlerden alınır. Ancak noterler vergi aslı için mükelleflere rücu edebilirler.
Bankalar, kamu iktisadi teşebbüsleri ve iştirakleri gibi kurum ve kuruluşlar da vergisi ödenmemiş veya noksan ödenmiş kağıtları bunların vergi ve cezası usulüne uygun olarak ödenmedikçe işleme koyamazlar. Aksi takdirde bunlar hakkında ceza uygulanır.
Yine özel kanunları gereği damga vergisinden muaf tutulmuş kurum veya kuruluşların taraf olduğu işlemler ile ilgili olarak müştereken düzenlenecek kağıtların damga vergisi de işlemin diğer tarafı olan kişilerce ödenecektir. İmza sahiplerinden birinin damga vergisinden muaf tutulmuş olması kağıda ilişkin verginin eksik alınmasını gerektirmez.
Yasada resmi daire genel ve özel bütçeli idarelerle, il özel idareleri, belediyeler ve köyler olarak ifade edilmiştir. Bu dairelere bağlı olup ayrı bir tüzel kişiliği bulunan iktisadi isletmeler ise resmi daire addedilmemiştir (Örneğin Ankara Büyükşehir Belediyesinden ayrı bir tüzel kişiliği olan EGO işletmesi bir resmi daire değildir). Resmi dairelere bağlı ancak ayrı bir tüzel kişiliği bulunmayan birimler ise resmi daire sayılır (Örneğin Ankara Üniversitesinden ayrı bir tüzel kişiliği bulunmayan döner sermaye işletmesi bir resmi daire sayılacaktır). Bu konuda kural bağlı olunan kurum veya kuruluştan ayrı bir tüzel kişiliğe sahip olmak ve ayrı bir iktisadi işletme oluşturmaktır. Resmi daireler damga vergisinin yükümlüsü olmasalar dahi bu verginin sorumlusu konumundadırlar. Gerçekten resmi dairelerce düzenlenerek kişilere verilen veya dairede bırakılan kağıtların hiç alınmayan veya noksan alınan vergilerinden dolayı bu belgeleri düzenleyenlere vergi cezası kesilebilir. Resmi dairelerin ilgili memurları kendilerine ibraz edilen kağıtların damga vergisini aramak ve bunların vergisi hiç ödememiş veya eksik ödenmiş ise bir tutanakla bu durumu tespit etmek ya da bu verginin mükelleflerini vergi borcunu ödemek üzere vergi dairesine göndermek zorundadırlar. Resmi daireler kağıdın ödenmemiş veya noksan ödenmiş vergisi veya cezası ödenmedikçe bu kağıdı işleme koyamazlar. Aksi takdirde vergisi veya cezası ödenmeden kağıdı işleme koyan kişi ve kuruluşlardan kağıdın mükelleflerinden alınacak ceza
VERGİ SORUMLUSU
Vergi Usul Kanunu madde 8‘de vergi sorumlusu verginin ödenmesi bakımından alacaklı vergi dairesine muhatap olan kimse olarak tanımlanmıştır.
Damga vergisi ile ilgili olarak bir çok kuruluşa ödev yüklenerek bunlar yasanın sorumluluk başlıklı dördüncü vergi sorumlusu yapılmışlardır.
Öncelikle vergiye tabi kağıtların damga vergisinin ödenmemesinden veya noksan ödenmesinden dolayı alınması lazım gelen vergi ve cezadan, mükelleflere rücu hakkı olmak üzere, kağıtları ibraz edenlerin sorumlu olduğu belirtilmiştir.
Yine birden fazla kişi tarafından imza edilen kağıtlara ait vergi ve cezanın tamamından imza edenlerin müteselsilen sorumlu olduğu, bunlar arasında vergiden müstesna olanların bulunmasının damga vergisinin noksan ödenmesini gerektirmeyeceği belirtilmiştir.
Damga Vergisinden muaf kuruluşlarca kişilerin (1) sayılı tabloda yer alan işlemleriyle ilgili olarak düzenlenen ve sadece bu kurumların imzasını taşıyan kağıtlara ait damga vergisinin tamamının da işlem tarafı diğer kişiler tarafından ödeneceği belirtilmiş, ancak bu kağıtlara ait verginin hiç ödenmemesi veya noksan ödenmesi halinde vergi ve cezanın tamamından kişilerle birlikte kurumların müteselsilen sorumlu olduğu ifade edilmiştir.
Yasanın 22 nci maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında bulunanlar, diğer bir deyişle Maliye Bakanlığınca belirlenen ve kurum ve kuruluşlar tarafından bir ay içinde düzenlenen kağıtların vergisini makbuz karşılığında tahsil edip vergi dairesine bir beyanname ile bildirerek ödemekle ödevli kılınan mükelleflerin taraf oldukları işlemlere ilişkin kağıtlara ait verginin beyan ve ödenmesinden sorumlu oldukları, verginin ödenmemesi veya noksan ödenmesi durumunda vergi, ceza ve fer'ileri, vergi için diğer işlem taraflarına rücu hakkı olmak üzere, bu fıkrada belirtilen kişilerden alınacağı da hükme yasada hükme bağlanmıştır.
Damga vergisi yükümlüsü olmasalar da resmi daireler damga vergisi açısından vergi sorumlusu konumundadırlar. Resmi dairelerce düzenlenerek kişilere verilen veya dairede bırakılan ve damga vergisi hiç alınmayan veya noksan alınan kağıtların vergisinin mükelleflere, cezasının ise düzenleyenlere ait olduğu, vergi ve cezanın, vergi için mükelleflere rücu hakkı olmak üzere, kağıtları düzenleyenlerden alınacağı yasada açıkça düzenlenmiştir.Bu bağlamda resmi dairelerin ilgili memurları kendilerine ibraz edilen kağıtların Damga Vergisini aramaya ve vergisi hiç ödenmemiş veya noksan ödenmiş olanları bir tutanakla tesbit etmeye veya bunları tutanağı düzenlemek üzere, vergi dairesine göndermeye mecburdurlar.
Noterler de benzer bir vergi sorumluluğu altında olup, noterlerce düzenlenerek kişilere verilen veya dairede bırakılan ve damga vergisi hiç alınmayan veya noksan alınan kağıtların vergisinin mükelleflere, cezasının ise bu kağıtları düzenleyen noterlere ait olduğu, böyle bir durumda vergi ve cezanın, vergi için mükelleflere rücu hakkı olmak üzere, kağıtları düzenleyen noterlerden alınacağı da öngörülmüştür. Yine yasada noterlerin, damga vergisi ödenmemiş veya noksan ödenmiş kağıtları vergi ve cezası ödenmedikçe tasdik edemeyecekleri veya bunların suretlerini çıkarıp veremeyecekleri hükme bağlanmış ve bu hükme aykırı olarak işlem yapılması halinde, mükellef hakkında Vergi Usul Kanunu hükümleri uygulanmakla birlikte, noterlerden de tasdik ettikleri veya üzerinde işlem yaptıkları her kağıt için kanunen alınması gereken vergi cezasının ayrıca alınacağı belirtilmiştir.
Damga Vergisinin Sorumlusu-3
Ayrıca bankalar, kamu iktisadi teşebbüsleri ve iştirakleri ile 22 nci maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında bulunanlar mükelleflerin (diğer bir deyişle Maliye Bakanlığınca belirlenen ve kurum ve kuruluşlar tarafından bir ay içinde düzenlenen kağıtların vergisini makbuz karşılığında tahsil edip vergi dairesine bir beyanname ile bildirerek ödemekle ödevli kılınan yükümlülerin), vergisi ödenmemiş veya noksan ödenmiş kağıtları usulüne uygun olarak vergi ve cezası ödenmedikçe işleme koyamayacakları, vergi ve cezası ödenmeden bu kağıtları işleme koyan kişi ve kuruluşlardan, kağıdın mükelleflerinden alınacak ceza tutarınca ayrıca ceza alacağı da diğer bir sorumluluk hali olarak yasada düzenlenmiştir.
Özel sorumluluk başlıklı 25. maddede ise yabancı memleketlerle Türkiye’deki yabancı elçilik ve konsolosluklarda düzenlenen ticari ve mütedavil kağıtların damga vergisi ve cezasının, mükelleflerine rücu hakkı saklı bulunmak üzere hamillerinden alınacağı düzenlenmiştir.
Yasada yine yabancı memleketlerde veya Türkiye’deki yabancı elçilik veya konsolosluklarda düzenlenen ticari ve mütedavil kağıtların damga vergisinin asıl mükellefe rücu hakkı saklı üzere bu kağıtların hamillerinden alınacağı belirtilmiştir.
Son olarak ise 28. maddede vergi cezası alınması gereken kağıtların hamilleri tarafından terk edilmesinin bu cezanın alınmasına mani olmadığı belirtilerek hamillerin sorumluluğu adeta sınırsız bir hale getirilmiştir.
4. VERGİNİN MATRAHI
Matrah vergi konusunun vergi borcunun hesaplanmasında esas alınan miktar veya değeridir. Damga verginde değer esaslı (ad valorem) ve miktar esaslı (spesifik) matrah türleri bir arada uygulanmaktadır.
Damga vergisi kapsamındaki kağıtlar belli bir parayı içerip içermeme ölçütü uyarınca nispi veya maktu esasta vergiye tabi tutulur.
Maktu vergilemede kağıdın sadece mahiyeti esas alınır. Damga vergisi konusuna giren bir kısım kağıt maktu vergiye tabidir. Maktu vergileme yasaya ekli (1) sayılı tabloda yazılı tutarlar üzerinden yapılır. Maktu vergilemede ödenecek vergi miktarı açısından önemli olan kağıdın niteliğidir, kural olarak kağıdın belli bir para içerip içermemesi bu açıdan önem taşımaz. Vergi kağıt başına belirlenmiş belirli ve sabit bir miktardır. Bu nedenle de miktar esaslı matrah uygulanır. Her bir kağıt için ayrı ayrı belirlenmiş tutarda maktu vergi alınır.
Nispi vergilemede ise kağıdın niteliği ile birlikte içerdiği belli para esas alınır. Belli parayı içeren kağıtlar için nispi vergileme yapılır. Nispi vergileme değer esaslı matraha dayanır. Ödenecek damga vergisi kağıdın içerdiği belli paradan hareketle bulunur. Belli para kağıtların ihtiva ettiği veya kağıtlarda yazılı rakamların ortaya çıkardığı parasal büyüklüklerdir. Damga vergisi matrahına katma değer vergisi dahil edilmez. Yine kağıtta taahhüt edilen işin belli bir oranda artırılabileceğinin öngörülmesi durumunda da belli para olarak kağıttaki meblağ esas alınır. Bu meblağa muhtemel fazlalık eklenmez. Muhtemel fazlalık gerçekleştiğinde gerçekleşen meblağ üzerinden vergi alınır. Kağıdın damga vergisi içerdiği meblağa yasaya ekli (1) sayılı tabloda belirlenmiş oran uygulanarak hesaplanır. Vergi oranları kağıt türleri açısından farklılaştırılmıştır. Yasa bir vergi güvenlik tedbiri olarak bir kısım kağıtlarda mutlaka belli para gösterilmesi zorunluluğu getirmiştir. Cari hesap şeklinde açılmış kredilere ilişkin kağıtlar, her türlü ikrazata ait taahhütname ve sözleşmeler ile alacakların devir ve temlikine ilişkin kağıtlarda, yasadaki istisna hükümleri saklı kalmak koşuluyla, belli para gösterilmesi zorunludur.
Damga vergisine tabi kağıtların tabi olduğu verginin tayini için o kağıdın mahiyetine bakılır ve buna göre tabloda yazılı vergisi bulunur. Kağıtların mahiyetinin tespitinde ise, şekli kanunlarda belirtilmiş olanlarda kanunlardaki adlarına, belirtilmemiş olanlarda üzerlerindeki yazının içerdiği hüküm ve manaya bakılır.
Mahiyeti tayin edilmek istenen kağıt üzerinde başka bir kağıda atıf yapılmışsa, atıf yapılan kağıdın hükümlerine göre aldığı mahiyete göre vergisi alınır.
Birden fazla nüsha olarak düzenlenen kağıtların her nüshası ayrı ayrı miktar veya nispette vergiye tabi tutulur.
Bir kağıtta birbirlerinden tamamen ayrı, birden fazla akit ve işlem bulunduğu takdirde bunların her birinden ayrı ayrı vergi alınır. Bir kağıtta toplanan akit ve işlemler birbirlerine bağlı ve bir asıldan doğma oldukları takdirde Damga Vergisi, en yüksek vergi alınmasını gerektiren akit veya işlem üzerinden alınır.Ancak bu akit ve işlemlere asıl işlemin akitlerinden başka bir şahsın eklenen akit ve işlemi de ayrıca vergiye tabidir.
Kağıtlara konulan imzanın birden fazla olması ödenecek vergiyi çoğaltmaz.Bir resmi daire veya bir gerçek veya bir tüzel kişi adına kağıtlara konulan birden fazla imza bir imza hükmündedir.
Belli parayı ihtiva eden mukavelenamelerin değiştirilmesi halinde artan miktar aynı nispette vergiye tabidir. Bunların devri halinde aslından alınan verginin dörtte biri alınır. Mukavelenamelerin süresinin uzatılması halinde aynı miktar veya nispette vergi alınır.
Yargı kararları uyarınca noterlerin
noterlikte yapılan işlem için işlem
taraflarınca kendilerine bildirilen
matrahın ötesinde bir araştırma
yapmaları kural olarak gerekli
değildir!
5. VERGİNİN ORANI-NİSPETİ
Damga vergisinde oran ancak değer esaslı matrah söz konusu olduğunda gündeme gelen nispi vergilemede geçerli olur.
Damga vergisinde sabit oranlı vergileme söz konusudur. Diğer bir deyişle matrahtaki artış uygulanacak oranda da bir artışa sebebiyet vermez.
Yasaya ekli (1) sayılı tabloda belli kağıt türleri için bunların içerdikleri paraların belli bindelikleri biçiminde vergi oranları belirlenmiştir.
Halihazırda bu oranlar binde 1,89 ile binde 9,48 arasında değişmektedir. Kağıt türüne göre değişen dört ayrı oran uygulanmaktadır:
%o 1,89
%o 5,69
%o 7,59
%o 9,48
VERGİ KOLAYLIKLARI
İSTİSNALAR VE MUAFİYETLER
Yasaya ekli (2) sayılı cetvelde damga vergisinden istisna edilmiş kağıtlar düzenlenmiştir. Yasanın “istisnalar” başlıklı 9. maddesinde kanuna ekli (2) sayılı tabloda yazılı kağıtların damga vergisinden müstesna tutulduğu belirtilmiştir. Bu düzenlemeye paralel olarak kanuna ekli (2) sayılı tabloda ise damga vergisine tabi olmayan, bir başka deyişle damga vergisinden istisna edilmiş kağıtlar beş grup halinde düzenlenmiştir. Bu bağlamda resmi işlerle ilgili kağıtlar, öğrenciler ve askerlerle ilgili kağıtlar, işçiler, çiftçiler ve göçmenlerle ilgili kağıtlar, ticari ve medeni işlerle ilgili kağıtlar ile kurumlarla ilgili kağıtlar damga vergisine tabi değildir.
Yasada resmi dairelerin damga vergisine tabi olmadığı belirtilerek bu kurumlar için vergi muafiyeti getirilmiştir.
Ayrıca özel bazı yasalar ile vergi muafiyeti veya istisnası biçiminde çok sayıda damga vergisi kolaylığı getirilmektedir.
İstisnalar
Yasanın “istisnalar” başlıklı 9. maddesinde kanuna ekli (2) sayılı tabloda yazılı kağıtların damga vergisinden müstesna tutulduğu belirtilmiştir.
Kanuna ekli (2) sayılı tabloda ise damga vergisine tabi olmayan, bir başka deyişle damga vergisinden istisna edilmiş kağıtlar beş grup halinde düzenlenmiştir. Bunlar aşağıdaki gibidir:
ı. resmi işlerle ilgili kağıtlar,
2. öğrenciler ve askerlerle ilgili kağıtlar,
3. işçiler, çiftçiler ve göçmenlerle ilgili kağıtlar,
4. ticari ve medeni işlerle ilgili kağıtlar ile
5. kurumlarla ilgili kağıtlar
I. Resmi işlerle ilgili kağıtlar-1
A) Resmi daireler arasında kullanılan kağıtlar:
l.Resmi daireler arasındaki işlemleri kapsıyan her türlü kağıtlarla bu dairelerin soruları üzerine kişiler tarafından yazılan cevaplar ve ekleri.
2. Kişilerin işlemleri ile ilgili olarak resmi dairelerce görülecek lüzum üzerine yazılacak şerhler veya çıkarılacak suret, özet ve tercümeler.
3. Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri hakkındaki Kanunun uygulanmasında yapılacak müracaatlara ait her türlü kağıtlarla kurullarca verilecek kararlar.
4. Türkiye atom enerjisi programının uygulanması için lüzumlu her türlü eşyanın ithali sırasında düzenlenen kağıtlar.
5. Yabancı elçilik ve konsoloslukların mühür veya imzasını ihtiva eden resmi kağıtlarla yabancı elçilik ve konsolosluklarda düzenlenen ve fakat elçilik ve konsolosluklar dışında kullanılmıyan kağıtlar. (Bu fıkradaki istisna mütekabiliyet şartiyledir.)
6. Bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce yapılmış imtiyaz sözleşmeleri ve andlaşmalarla damga resminden, bu tarihten sonra yapılacak imtiyaz sözleşmeleri ve andlaşmalarla da damga vergisinden istisna edilmiş olan kağıtlar.
7. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Amerika Birleşik Devletleri arasında aktedilen anlaşmalar gereğince ithal olunacak zirai ve gıdai maddelerin ithaliyle ilgili kağıtlar.
8. Basmayazı ve Resimleri Derleme Kanunu gereğince derlenen eserler için ilgili dairelerce verilecek makbuzlar.
9. Resmi daireler lehine yapılan istimlaklerde düzenlenen kağıtlar.
B) Resmi dairelerden kişilere verilen kağıtlar:
1. Resmi dairelerin iaşe ihtiyaçları için satınalınacak ayniyatın, bedelleri 100 Yeni Türk Lirasına (100 Yeni Türk Lirası dahil) kadar olanlarının, ayniyat tesellüm makbuzları.(1)
2. İcra dairelerinin, alınan harç ve masrafın müfredatını göstermek üzere, ilgililere verdikleri makbuzlar.
3. Vergi, resim ve harclarla sair bilcümle gelirlere ve kamu yararına mütaallik olarak resmi dairelerden kişilere tebliğ olunan kararlar, Sayıştay ilam ve kararları ve vergi karneleri.
4. Köy ihtiyar heyetlerince verilecek mazbatalar.
5. İcra ve İflas Kanununa göre icra dairelerince istiyen alacaklılara takip talebinde bulunduklarına ve tevdi ettikleri belgelere ve verdikleri masraflara dair verilen makbuzlar.
6. Noter Kanununa göre noterlerin aldıkları her nevi harc ve ücretin müfredatını göstermek üzere ilgililere verdikleri makbuzlar.
7. Resmi dairelerin kumpanya ve acentalara gönderecekleri ordinolar.
I. Resmi işlerle ilgili kağıtlar-3-i
C) Kişilerden resmi dairelere verilen kağıtlar:
1. Hükümetçe akdolunan avans ve istikraz mukavelenameleri, Hazine Bonoları, Yatırımlar Finansman Fonu Teşkil ve Tasarruf Bonoları İhracı hakkındaki Kanun gereğince çıkarılan tasarruf bonoları ve tedavüle çıkarılacak Hükümet ve Türkiye Emlak Kredi Bankası istikrazlarına ait geçici veya kati tahvillerle bunların bedel, faiz ve ikramiyelerinin ödenmesine ve bu husustaki diğer muamelelere ilişkin kağıtlar.
2. Yabancı memleketlerde düzenlenen ve doğrudan doğruya resmi daireler ad ve hesabına gönderilen her türlü kağıtlarla doğrudan doğruya yabancı memleketlerden mübayaa olunarak resmi dairelere gönderilen malların ihale kararları ile tesellüm makbuzları.
3. Ankara'da inşa edilecek sefarethane ve konsoloshaneler için yabancı memleketlerden getirilecek inşaat malzemesinin ithali ile ilgili kağıtlar.
4. Kadastro ve Tapu Tahriri Kanunu gereğince kadastro mahkemeleri ile kadastro tahrir komisyonlarına verilen beyannameler.
5. Resmi dairelere emaneten bırakılan para, hisse senedi, tahvil ve eşyanın ret ve iadesinde verilen makbuz ve ibra senetleri.
6. Otel, pansiyon, ticarethane ve sair umumi müesseselerde oturan ve çalışanların hüviyet varakası vermeleri mecburiyetine dair Kanun ile Yabancıların Türkiye'de İkamet ve Seyahatleri hakkındaki Kanun hükümleri gereğince zabıta amirlerine verilecek beyannameler.
C) Kişilerden resmi dairelere verilen kağıtlar (devam)
7. Emekli, dul ve yetim maaş ve ikramiyeleri tahsisine ve alındığına dair her türlü kağıtlar.
8. Hizmet süreleri emekli ve yetim aylığı bağlanmasına elverişli olmıyanlarla yetimlerine bir defaya mahsus olmak üzere verilen paraların ödenmesine ait kağıtlar.
9. Türkiye'ye giren ve çıkan yolculardan Türk Parasının Kıymetini Koruma hakkındaki Kanun gereğince gümrüklerce alınacak beyannameler.
10. Bir şehir içinde görev dolayısiyle sarf olunan tramvay, vapur, tren ve otobüs gibi taşıt ücretlerine münhasır olmak üzere memur ve müstahdemler tarafından verilen beyannameler.
11. Kişiler tarafından hariçte düzenlenerek imza ve tarihlerin tasdik veyahut suret ve tercümelerinin verilmesi için noterlere getirilen kağıtların noter dairelerinde çıkarılarak saklanacak örnekleri. (1)
12. Evlenme işlerinde kullanılan kağıtlar.
13. Umumi hayata müessir afetler dolayısiyle alınacak tedbirlerle yapılacak yardımlara dair kanundan faydalanacak kişiler tarafından verilecek taahhütname, beyanname ve aktedilecek mukaveleler, yabancı memleketlerden İmar ve İskan Bakanlığınca ithal olunacak her türlü alet, edevat ve malzemenin ithalinde düzenlenen kağıtlar, bağış ve yardım makbuzları.
C) Kişilerden resmi dairelere verilen kağıtlar (devam)
14. (Ek: 27/3/1969 - 1137/86 md.) İstiklal Madalyası verilmiş bulunanlara vatani hizmet tertibinden bağlanan şeref aylıklarının ödenmesine ait her türlü kağıtlar.
15. (Ek: 21/1/1982 - 2590/1 md.) Sosyal ve Kültürel bakımdan yurdumuzu tanıtmak üzere ilgili Bakanlığın izni ile yarışmalara katılacak, sergilenecek, gösterilecek veya benzeri nedenlerle geçici olarak yurt dışına çıkarılacak tablo, pul, film, seramik ve bu mahiyetteki sanat eserleri ve sair eşya ile ilgili olarak kambiyo mercilerine verilecek beyanname ve taahhütnameler.
16. (Ek: 4/12/1985 - 3239/98 md.) 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 11 inci maddesi gereğince noterde düzenlenen şansi kefaletle ilgili kağıtlar.
17. (Ek: 30/7/2003-4962/12 md.) Gümrük kapılarından bir gece konaklamayı kapsayan sürede giriş-çıkış yapan taşıtlarla ilgili olarak alınan Taşıt Giriş-Çıkış Formu eki taahhütnameler.
18. (Ek: 30/12/2004-5281/8 md.) Çiftçiler tarafından zirai faaliyetleri ile ilgili olarak resmi dairelere verilen taahhütnameler.
19. (Ek: 4/6/2008-5766/10 md.) Yurt dışında hayatını kaybeden kişilerin cenazesinin Türkiye'ye girişi sırasında düzenlenerek gümrük idaresine verilen kağıtlar.
II - Öğrenciler ve askerlerle ilgili kağıtlar:
1. (Değişik: 26/10/1988 - 3482/8 md.) Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu kapsamındaki çıraklık sözleşmeleri ile öğrenim kredisi ve burs almak, öğrenci yurduna girmek ve öğrenim, staj, ihtisas ve benzeri gayelerle öğrencilerle velileri tarafından okul ve yurt idarelerine veya ilgili kuruluşlara verilen taahhütnameler ve bunlarla ilgili kefaletnameler.
2. Öğrenciler ve velileri tarafından okul idarelerine verilen beyannameler.
3. Resmi ve özel her türlü okullarda öğrenciler tarafından kurulan istihsal ve istihlak kooperatiflerine ait ve damga vergisi bunlar tarafından ödenmesi gereken kağıtlar.
4. Erlerle, ihtiyaçları Devlet tarafından deruhde ve temin olunan onbaşı ve çavuşların aşağıda gösterilen kağıtları;
a) Askerliğe giden veya terhis edilenlerin askeri iş ve maaşlarına ve ölüm dolayısiyle dul ve yetimlerine maaş bağlanmasına ait her türlü kağıtlar.
b) Askerlikte bulunanların gerek askerlik, gerek özel işleri için verecekleri beyannameler.
c) Askerler tarafından veya askerler için verilen paralar karşılığında postaneler veya bankalarca düzenlenen kağıtlar.
5. Asker Ailelerinden Muhtaç Olanlara Yardım Kanununun uygulanması ile ilgili işlemler dolayısiyle düzenlenen kağıtlar.
III - İşçiler, çiftçiler ve göçmenlerle ilgili
kağıtlar-1
1. Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanununa göre düzenlenen Münferit ve Kolektif İş Sözleşmeleri ve Yüksek Hakem Kurulunun ve il hakem kurullarının kararları,Yüksek Uzlaştırma Kurulunun ve diğer kurulların Toplu İş Sözleşmeleri hükmündeki kararları ile İş Kanunu gereğince işverenin iş şartlarını göstermek üzere işçiye verdiği taahhütnameler işveren tarafından iş Kanununa göre verilen beyannameler.
2. İş ve İşçi Bulma Kurumunun işçilere iş ve işlere işçi bulmak üzere düzenlediği kağıtlar.
3. Toprakaltı işletmesi halinde bulunan madenlerde cevher istihsali ve bununla ilgili diğer bütün işlerde çalışan işçilerin yeraltındaki çalıştıkları günlere ait ücretleri ve primlerinin ödenmesinde düzenlenen kağıtlar.
4. Çiftçi mallarının korunması hakkındaki kanunun uygulanması dolayısiyle düzenlenecek kağıtlar,
5. Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankasınca çiftçiye, Tarım Kredi ve Satış Kooperatifleri ile birliklerine açılacak kredilerle bunlara ait gayrimenkul ipotek ve menkul rehin muameleleri ve muhtaç çiftçiye yapılacak dağıtmalarla llgili her türlü kağıtlar.
III - İşçiler, çiftçiler ve göçmenlerle ilgili
kağıtlar-2
16. Çiftçiyi topraklandırma hakkındaki kanunun uygulanması ile ilgili kağıtlar.
7. Göçmenlerle nakledilenlere ve Muhtaç Çiftçilere Tohumluk ve Yemeklik dağıtılması hakkındaki Kanunun uygulanması ile ilgili kağıtlar.
8. Göçmen ve mültecilerle bir yerde yurtlandırılan göçebeler ve bir bölgeden diğer bölgeye Hükümetçe naklolunanlara yapılacak iskan yardımı ve gümrük ve tabiiyet, nüfus, tapu ve nakil işlemleri ile ilgili her türlü kağıtlar.
9. (Ek: 28/3/2007-5615/15 md.) 3285 sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu uyarınca düzenlenen menşe şahadetnameleri.
10. (Ek: 23/7/2010-6009/17 md.) Tarımsal destekleme programları kapsamında hibe desteği sağlanması uygun görülen yatırım projelerine ilişkin olarak proje sahipleri ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı arasında düzenlenen kağıtlar.
1
1. Ticari veya mütedavil kağıtlar üzerine yazıları ciro, kabul ve tesellümü mutazammın şerhler.
2. (Mülga: 21/U/1980 - 2344/4 md.)
3. Hisse senetleri ve her türlü tahvillerin temettü ve faiz kuponları.
4. Çıkarılacak hisse senedi ve tahvillere talip olanlar tarafından bu maksatla verilecek iştirak taahhütnameleri.
5. Sigorta mukavelenameleri, sigorta ücretine ait makbuzlar ve sigortanın tecdit ve temdidi ile temin olunan meblağın tezyidi halinde verilen beyanname ve avönanlar.
6. (Değişik: 4/12/1985 - 3239/98 md.) Posta çekleri.
7. Gayrimenkullerin, ayni hakların ve gemilerin ferağ ve intikal zabıtları.
8. Sabit istihsal araçlarına ait kira mukavelenameleri.
9. (Mülga: 21/11/1980 - 2344/4 md.)
10. Gerek Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu ile Türk Hava Kurumu tarafından verilen, gerek yabancı memleketlerin benzeri teşkilatı tarafından verilip Türkiye'de ibraz edilen veya hükmünden faydalanılan Triptik ve gümrük geçiş karneleri.
2
11. Okullara kamu menfaatlerine yararlı derneklere ve muhtaçlara verilen ianelere ait makbuzlar.
12. Mektup ve diğer kağıtların alındığına dair verilen imzalarla posta idarelerinin defterleri üzerine gönderilenler tarafından yazılan alındı şerhleri.
13. Müstahsil makbuzunun tüccar veya alıcı çiftçi tarafından müstahsıla verilen nüshası.
14. Gider puslasının tüccar, serbest meslek erbabı ve çiftçiler tarafından işi yapana veya malı satana verilen nüshası.
15. Damızlığa elverişli olduğuna dair şahadetnameyi haiz bulunan hayvanlaların ithali ile ilgili kağıtlar.
16. (Ek:20/6/2001-4684/22 md.;Değişik: 16/7/2004-5228/36 md.) Anonim, eshamlı komandit ve limited şirketler ile yatırım fonlarının kuruluşlarına, sermaye artırımlarına ve süre uzatımlarına ilişkin olarak düzenlenen kağıtlar.
17. (Ek : 20/6/2001 - 4684/22 md.) Kurumlar Vergisi Kanununa göre yapılan birleşme, devir ve bölünmeler nedeniyle düzenlenen kağıtlar.
18. (Ek : 20/6/2001 - 4684/22 md.;Mülga:25/12/2003-5035/49 md.)
3
19. (Ek: 12/6/2002-4761/6 md.) Bankalar arasında, bankanın taraf olduğu veya bankalar aracılığıyla yapılan, belirli bir vadede önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte, ekonomik veya finansal göstergeye dayalı olarak düzenlenenler de dahil olmak üzere, para veya sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni ve dövizi alma, satma, değiştirme hak ve/veya yükümlülüğünü veren vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile bu sözleşmelere ilişkin olarak düzenlenen diğer kağıtlar.
20. (Ek: 12/6/2002-4761/6 md.) Faktoring şirketlerinin müşterileriyle yaptıkları faktoring sözleşmeleri ile bu sözleşmelere ilişkin olarak düzenlenen diğer kağıtlar.
3898
21. (Ek: 12/6/2002-4761/6 md.) Gayrimenkul yatırım ortaklıklarının münhasıran gayrimenkul portföylerine ilişkin alım satım sözleşmeleri ile gayrimenkul satış vaadi sözleşmeleri.(1)
22. (Ek: 12/6/2002-4761/6 md.) Kıymetli madenler borsalarında kıymetli madenlerin ödünç işlemlerine ilişkin düzenlenen kağıtlar.
23. (Ek: 9/4/2003-4842/29 md.; Değişik:25/12/2003 - 5035/30 md.) Bankalar, yurt dışı kredi kuruluşları ve uluslararası kurumlarca kullandırılacak kredilere, bunların teminatlarına ve geri ödenmelerine ilişkin kağıtlar ile bu kağıtlar üzerine konulacak şerhler (kredilerin kullanımları hariç)
4
24. (Ek: 9/4/2003-4842/29 md.) Devlet dış borçları ile ilgili kredi anlaşmalarında öngörülen bütün ödemeler dolayısıyla düzenlenen kağıtlar (dış proje kredileri çerçevesinde yapılacak ödemeler dahil, kredilerin kullanımları hariç).
25. (Ek: 9/4/2003-4842/29 md.) 28.3.2002 tarihli ve 4749 sayılı Kanunun 12 nci maddesinin üçüncü fıkrasında tanımlanan nakit işlemleri ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasınca çıkarılacak likidite senetlerine (veya bu mahiyetteki kağıtlara) ilişkin işlemler dolayısıyla düzenlenen kağıtlar.
26. (Ek:30/7/2003-4962/12 md.;Değişik: 16/7/2004-5228/36 md.) Kredi kartı üyelik sözleşmeleri.
27. (Ek: 30/7/2003-4962/12 md.) Yükseköğretim kurumlarınca yaptırılan bilimsel araştırma projeleriyle ilgili olarak düzenlenen kağıtlar.
28. (Ek: 30/7/2003-4962/12 md.) 2985 sayılı Toplu Konut Kanununa 10.5.1990 tarihli ve 3645 sayılı Kanunla eklenen ek 2 nci maddesi kapsamında kullandırılacak kredilere ilişkin olarak düzenlenen kağıtlar. (1)
29. (Ek: 25/12/2003 - 5035/30 md.) Kambiyo senetleri ve kambiyo senetlerine benzeyen senetler üzerine konulan aval ve kefalet şerhleri ile bu mahiyetteki diğer şerhler.
5
30. (Ek:25/12/2003-5035/30 md.;Değişik: 16/7/2004-5228/36 md.) Finansman şirketlerince kullandırılacak kredilere, bunların teminatlarına ve geri ödenmelerine ilişkin kağıtlar ile bu kağıtlar üzerine konulacak şerhler (kredilerin kullanımları hariç).
31. (Ek: 30/12/2004-5281/8 md.) Dernek ve vakıflarca yerleşim yeri, gerçek kişilerce mesken olarak kullanılmak üzere kiralanan ve iktisadi işletmelere dahil olmayan taşınmazlara ilişkin kira mukavelenameleri.
32. (Ek: 30/12/2004-5281/8 md.) Gelir vergisinden muaf esnaf, muaf serbest meslek erbabı ile basit usulde vergilendirilen mükellefler tarafından işyeri olarak kullanılmak üzere kiralanan ve iktisadi işletmelere dahil olmayan taşınmazlara ilişkin kira mukavelenameleri.
33. (Ek: 30/12/2004-5281/8 md.) Ekici ve alıcı arasında düzenlenen tütün alım satımı mukavelenameleri ile 5488 sayılı Tarım Kanunu çerçevesinde, üretici ve alıcı arasında düzenlenen tarımsal üretim sözleşmeleri ve bunlara ilişkin rehin senetleri. (3)
34. (Ek: 30/12/2004-5281/8 md.) Ticari, zirai veya mesleki faaliyetlere ilişkin olmamak şartıyla gerçek kişiler arasında düzenlenen akitlerle ilgili kağıtlar (Ek ibare: 29/6/2006-5535/8 md.) ile Gelir Vergisi Kanununun 23 üncü maddesinde belirtilen ücretlere ilişkin kağıtlar. (Söz konusu kağıtlar, resmi dairelere veya noterlere ibraz edildikleri takdirde bu tarih itibarıyla vergiye tabi tutulur ve ibraz edenlerce ödenir.).
6
35. (Ek: 30/12/2004-5281/8 md.) 5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 8 inci maddesinin birinci fıkrasının (12) numaralı bendi kapsamındaki işlemler nedeniyle düzenlenen kağıtlar.
36. (Ek: 21/2/2007-5582/34 md.) Sermaye piyasası araçlarının ihracına ilişkin olarak düzenlenen makbuz ve kağıtlar, konut finansmanı kuruluşlarının konut finansmanı işlemleri ve bu kuruluşların ipotekli sermaye piyasası araçları, varlık teminatlı menkul kıymetler ve varlık finansmanı fonlarını temsilen menkul kıymet ihracı ve bu ihraca konu teminatlarla ilgili olarak düzenlenen makbuz ve kağıtlar.
37. (Ek: 4/6/2008-5766/10 md.) 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu uyarınca, idare ile istekli arasında imzalanan çerçeve anlaşması ve bu anlaşmaya esas ihale kararı ile isteklilerin dinamik alım sistemine kabul edilmesine ilişkin kararlar.
38. (Ek: 4/6/2008-5766/10 md.) Kamu kurum ve kuruluşlarının talebi üzerine Türkiye'nin üyesi olduğu uluslararası kuruluşlar tarafından gerçekleştirilecek olan ülke incelemeleri, araştırma, proje ve benzeri faaliyetler nedeniyle düzenlenen kağıtlar.
7
39. (Ek: 4/6/2008-5766/10 md.) Toplu Konut İdaresi Başkanlığınca satışı yapılan ve net alanı 80 m_'yi geçmeyen konutlara ilişkin olarak, İdare ile alıcı arasında imzalanan satış sözleşmeleri ve bu satışa ilişkin diğer kağıtlar.
40. (Ek: 16/6/2009-5904/20 md.) 10/2/2005 tarihli ve 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu çerçevesinde, mudi ile lisanslı depo işletmesi arasında düzenlenen mukavelenameler ve ürün senedi.
41. (Ek: 13/2/2011-6111/83 md.) Menkul, gayrimenkul ve maddi olmayan varlıkların varlık kiralama şirketine devri, bunların varlık kiralama şirketince devralınan kuruma devri, bu devirlere bağlı olarak yapılan ipotek işlemleri ile bunların varlık kiralama şirketlerince kiralanması nedeniyle düzenlenen kağıtlar ve kira sertifikaları. (1)
42. (Ek: 30/5/2013-6491/27 md.) Türk Petrol Kanunu kapsamında petrol hakkı sahiplerinin petrol arama ve üretim faaliyetlerine ilişkin olarak düzenlenen sözleşmeler.
1. İktisadi Devlet Teşekkülleriyle Müesseseleri ve İştirakler hakkındaki Kanuna tabi kurumlarla genel ve özel bütçeli daireler, il özel idareleri ve belediyelere bağlı tüzel kişiliği.
bulunan kurumlara özel kanunları gereğince Hazinece ödenmesi gereken sermaye, iştirak hissesi ve yardım ödeneklerinin ödenmesine ait kağıtlar.
2. İktisadi Devlet Teşekkülleriyle müesseseleri ve iştirakler hakkındaki kanuna tabi kurum ve ortaklıklara vuku bulacak devir ve kuruluş ile ilgili kararlar.
3. Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumunun Milli Savunma Bakanlığına veya memleketimizin de dahil bulunduğu Milletlerarası Savunma Teşkilatına teslim edeceği her türlü malzeme, teçhizat ve vasıtalarla yedek parçalarının imalinde ilk madde veya işletme malzemesi olarak kullanılmak üzere kurum tarafından yabancı memleketlerden getirtilecek maddelerin (Miktarı ve memleket içinde ihtiyaca yeter derecede tedarikinin mümkün bulunmadığı Maliye, Ticaret ve Sanayi bakanlıklarının müşterek teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca tesbit ve kabul edilmek kaydiyle) ithali sırasında düzenlenen kağıtlar.
4. Toprak Mahsulleri Ofisinin müstahsıldan yapacağı alımlar ve menkul rehini işlemlerine ilişkin kağıtlarla Ofisin teşkil edeceği müessese ve şirketlerin kuruluşu ile ilgili kağıtlar.
5. Toprak Mahsulleri Ofisi tarafından ithal edilecek hububat ve unlarla bunların naklinde kullanılacak her nevi malzemenin ithali sırasında düzenlenen kağıtlar.
6. Türkiye Zirai Donatım Kurumu müessese ve şubelerinin kuruluş işlemleri ile ikraz, istikraz, menkul ve gayrimenkul alım ve satımı ve sair işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bu kurum tarafından ödenmesi gereken kağıtlar.
7. Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğünün çiftçi ile münasebetlerinde tanzim edilecek borç senetleri ile borç ödeme makbuzları,
8. Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığının her türlü işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bu teşekkül tarafından ödenmesi gereken kağıtlar.
9. İşçi Sigortaları veya yerine kaim olacak kurumun her türlü işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bu kurum tarafından ödenmesi gereken kağıtlar.
10. Devlet Yatırım Bankasının her türlü işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bu teşekkül tarafından ödenmesi gereken kağıtlar
11. Tasarruf Sandıkları hakkındaki Kanun gereğince il özel idareleri ve belediyelerce kurulan tasarruf sandıklarının tüzüklerinde açıklanan işlemlerle ilgili kağıtlar.
12. Ordu Yardımlaşma Kurumunun her türlü işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bu Kurum tarafından ödenmesi gereken kağıtlar.
13. Milli Piyango İdaresinin biletleri ile çekilişte kazananlara ödenecek ikramiye ve amortilerle ilgili kağıtlar.
14. Devlet Tiyatrosunun her türlü işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bu teşekkül tarafından ödenmesi gereken kağıtlar.
15. Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri ve Tarım Kredi Kooperatiflerinin her türlü muamelelerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bunlar tarafından ödenmesi gereken kağıtlar.
16. Çay yetiştirenlerin Türkiye'de çay ziraatini geliştirmek maksadiyle kuracakları kooperatiflerin her türlü işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bu kooperatifler tarafından ödenmesi gereken kağıtlar.
17. Genel menfaatlere yararlı derneklerin her türlü işlemlerinde düzenlenen ve Damga Vergisi bu teşekküller tarafından ödenmesi gereken kağıtlar.
18. (Değişik: 24/6/1965 - 639/1 md.) Türkiye Halk Bankasının, Esnaf Kefalet ve Küçük Sanat Kooperatifleri ve ortakları ve bu kooperatiflerin kendi ortakları ile münasebetlerinde tanzim olunacak borç senetleri, borç ödeme makbuzları, ipotek ve rehin senetleri.
19. (Ek: 13/7/1967 - 903/5 md.; Değişik: 16/10/1981 - 2535/1 md.) Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıfların kuruluş işlemlerinde düzenlenen her türlü kağıtlarla, Türk Silahlı Kuvvetlerini (Jandarma Genel Komutanlığı dahil) güçlendirmek amacıyla kurulmuş vakıfların her türlü işlemlerinde düzenlenen kağıtlar.
20. (Ek: 10/8/1970 - 1318/103 md.) İktisadi Devlet Teşekküllerine ve sermayesinin yarıdan fazlası Devlete veya İktisadi Devlet Teşekküllerine ait olan Kamu İktisadi Teşebbüslerine Hazinece yapılacak ikrazlara ait işlemlerle ilgili kağıtlar.
21. (Ek : 28/6/2001 - 4697/11 md.) Sigorta ve emeklilik şirketleri ile emeklilik yatırım fonlarının kuruluşları dahil her türlü işlemlerinde düzenlenen ve damga vergisi bu şirketler veya fonlar tarafından ödenmesi gereken kağıtlar.
22. (Ek: 9/4/2003-4842/29 md.) Kurumlar Vergisi Kanununun 7 nci maddesinin 24 numaralı bendinde belirtilen kurumların kredi teminatlarına ilişkin işlemlerinde düzenlenen kağıtlar.
23. (Ek: 21/2/2007-5582/34 md.) İpotek finansmanı kuruluşları ile konut finansmanı fonlarının kuruluş ve ipotekli sermaye piyasası araçları, varlık teminatlı menkul kıymetler ve varlık finansmanı fonlarını temsil eden menkul kıymetlerin ihracı ve ihraca konu teminatlardan kaynaklananlar dahil her türlü işlemleri ile ilgili olarak düzenlenen ve damga vergisi bu kuruluşlar veya fonlar tarafından ödenmesi gereken makbuz ve kağıtlar.
24. (Ek: 21/2/2007-5582/34 md.; Mülga: 4/6/2008-5766/10 md.)
25. (Ek: 13/2/2011-6111/83 md.) Kamu kurum ve kuruluşlarının merkez ve taşra teşkilatı ile döner sermaye işletmelerinin kadrolarında ve sözleşmeli personel pozisyonlarında istihdam edilen sözleşmeli personel ile yapılan hizmet sözleşmeleri. (Söz konusu kurum, kuruluş ve işletmelerde geçici personel olarak istihdam edilenlerle yapılan sözleşmeler ile 24/11/2004 tarihli ve 5258 sayılı Aile Hekimliği Kanununa göre hizmet alımına ilişkin yapılan hizmet sözleşmeleri dahil)
488 SAYILI DAMGA VERGİSİ
KANUNU UYGULAMASINDA
KARŞILAŞILAN BAZI
HUKUKİ SORUNLAR
Damga Vergisi ve Noterler
Noterliklerin bir işletme olmaları hasebiyle noterlerin, kendileri için yaptıkları hukuki işlemler nedeniyle düzenledikleri bazı kağıtlar için damga vergisi yükümlülükleri bulunmaktadır.
Ayrıca hukuk hizmetleri sektörü içinde çok önemli bir işlevi yerine getiren noterler huzurlarında düzenleme yolu ile yapılan veya tasdik ettikleri pek çok hukuki işlem ve bunlara dair kağıt nedeniyle de damga vergisi sorumlusu konumundadırlar.
Noterlere ibraz edilen kağıtlara ait damga vergisinin noterler tarafından aranacağına ilişkin hem 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu'nda ve hem de 1512 sayılı Noterlik Kanunu'nda hükümler yer almaktadır.
Noterlerin damga vergisi sorumluluğunun yasal dayanaklarını 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun 24. maddesinin IV. fıkrası ve 27. maddesinin I ve II. fıkraları ile 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 355. maddesi oluşturur.
Damga Vergisine tabi kağıtların damga vergisinin ödenmemesinden veya eksik ödenmesinden dolayı alınması lazım gelen vergi ve cezadan doğan sorumluluk DVK 24. ve 25.maddelerinde düzenlenmiştir.
DVK 24.maddesinin 4.bendi hükmüne göre noterlerce düzenlenerek kişilere verilen veya dairede bırakılan ve Damga Vergisi hiç alınmıyan veya noksan alınan kağıtların vergisi mükelleflere, cezası düzenliyenlere aittirBu hüküm gereğince; noterlerce düzenlenerek kişilere verilen veya dairede bırakılan ve damga vergisi hiç alınmayan ya da noksan alınan kağıtların damga vergisi mükelleflere, vergi cezası ise bu kağıdı düzenleyen olarak notere ait olacaktır. Böyle bir durumda vergi ve ceza, vergi için mükelleflere rücu hakkı olmak üzere işlemi düzenleyen noterden alınır.
Damga Vergisi Kanunu’nun 27. maddesine göre, “Noterler, damga vergisi ödenmemiş veya noksan ödenmiş kağıtları vergi ve cezası ödenmedikçe tasdik edemezler veya bunların suretlerini çıkarıp veremezler. Birinci fıkra hükmüne aykırı olarak işlem yapılması halinde, mükellef hakkında Vergi Usul Kanunu hükümleri uygulanmakla birlikte, noterlerden de tasdik ettikleri veya üzerinde işlem yaptıkları her kağıt için kanunen alınması gereken cezası ayrıca alınır.” Bu hüküm uyarınca noterler damga vergisi ödenmemiş veya noksan ödenmiş kağıtları vergi ve cezası ödenmedikçe tasdik edemezler veya bunların suretlerini çıkarıp veremezler. Bu hükme aykırı olarak işlem yapılması halinde, mükellef hakkında Vergi Usul Kanunu hükümleri uygulanmakla birlikte, noterlerden de tasdik ettikleri veya üzerinde işlem yaptıkları her kağıt için kanunen alınması gereken cezası ayrıca alınır.
213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 355. maddesine göre “Damga Vergisi ödenmemiş veya noksan ödenmiş kağıtları, vergi ve cezası tahsil edilmeden tasdik eden veya örneklerini çıkarıp veren noterler adına her kağıt için tahsil edilmeyen Damga Vergisi üzerinden maktu vergilerde % 50, nispi vergilerde % 10 oranında özel usulsüzlük cezası kesilir. Ancak, bu madde kapsamında kesilecek özel usulsüzlük cezaları her bir kağıt için 1.1.2013'den itibaren 1,60 TL’den az olamazBu hüküm gereğince damga vergisi ödenmemiş veya noksan ödenmiş kağıtları vergi ve cezası tahsil edilmeden tasdik eden veya örneklerini çıkarıp veren noterler adına her kağıt için tahsil edilmeyen damga vergisi üzerinden maktu vergilerde % 50, nispi vergilerde % 10 oranında özel usulsüzlük cezası kesilir.
Bu hususun detayları 48 Seri No’lu Damga Vergisi Genel Tebliği’nde düzenlenmiştir.
48 Seri No'lu Damga Vergisi Genel Tebliği ile getirilen düzenlemeye göre
Damga Vergisi Kanununun 27 . maddesinin birinci fıkra hükmü ile noterlere kendilerine tasdik edilmesi veya suret çıkarılması için getirilen kağıtlara ilişkin damga vergisinin ve cezasının tam olarak ödenip ödenmediğim araştırma ödevi yüklenmiştir.
Noterlerin bu ödevin gereklerini yerine getirmemeleri durumunda mükelleflerden, bu kağıtlara ait damga vergisi ile cezasının aranmasının yanı sıra noterlerden de kağıdın mükelleflerinden alınması gereken ceza tutan kadar bir ceza ile birlikte Vergi Usul Kanununun 355. maddesi hükmüne istinaden özel usulsüzlük cezası alınacaktır.
özellik arz eden durumlar-1
Sözleşmelerin noter tasdikinde yaşanan sorunlar nedeniyle öncelikle yapılacak işlemin mahiyetinin tespiti önemlidir.
Noterler tasdik işlemi altında bir kağıt-sözleşmeyle ilgili aslında 3 ayrı şekilde işlem yapabilmektedirler.
1. Düzenleme şeklinde sözleşme tanzimi
2. İmza Tasdiki
3. Suret tasdiki
Bu üç ayrı tür işlemin damga vergisine tabi tutlmasında noterlerin sorumluluğu farklı şekillerde cereyan etmektedir.
özellik arz eden durumlar-2
Düzenleme şeklinde sözleşme tanzimi:
Bu durumda Sözleşmeyi olduğu gibi noter tarafından düzenlenmekte, taraflar noter huzurunda imza koymaktadır. “Düzenleme Şeklinde” yapılan bu işlemde damga vergisi sözleşmede yazan tutarlar dikkate alınarak bizzat noterler tarafından tahsil edilmektedir.
İmza Tasdiki:
Bu durumda taraflar önceden hazırlamış oldukları sözleşmeyi hazır halde notere tevdi etmekte ve huzurda imza atmak istediklerini beyan etmektedirler. Taraf imzaları noter huzurunda atıldığı için noter sadece ibraz edilen sözleşmeye imzaların kendi huzurunda atıldığını yazmaktadır.
Bu durumda da damga vergisi işlemde yazılı tutarlar üzerinden noter tarafından tahsil edilmektedir.
özellik arz eden durumlar-4
Suret tasdiki:
Bu durumda ise taraflar hazır bir sözleşmeyi notere tevdi etmektedir. Sözleşme taraflarca hazırlanmış ve imzalanmıştır. İmzalı bir biçimde notere tevdi edilmiştir.
Noterler açısından damga vergisi sorumluluğu durumu esas bu tür kağıtlar için gündeme gelmektedir. Noter burada sadece suret tasdik işlemi yaptığı, yani orijinalden suret çıkarma işlemi yaptığı için önce evrakın damga vergisine tabi bir kağıt olup olmadığına bakmalıdır. Eğer damga vergisine tabiyse ödenip ödenmediğini ve ödendiyse tam olarak ödenip ödenmediğini araştırmalı ve işlemin taraflarına sormalıdır. Bu araştırma neticesinde damga vergisinin hiç ödenmediği yada eksik ödendiği noter tarafından tespit olunursa noter tarifede yazan oranlarda damga vergisinin ödenmesini istemeli ve eksik olan damga vergisini kendisi tahsil etmelidir.
Suret tasdiki işleminde evrakı notere tevdi etmeden önce damga vergisinin sözleşenin taraflarınca ödenmesi mümkündür. Böyle bir durumda noterler damga vergisinin ödendiğine dair "ödeme beyanı- miktar-tarih-damga vergisi defter sıra no' sunu içeren damga vergisi kaşesini yeterli kabul edip ayrıca ödeme yapıldığına dair beyanname sureti yada vergi ödeme makbuzu istemezler.
Suret tasdiklerinde dikkat edilmesi gerekli nokta, kağıtta kaç suret olarak tanzim edildiğinin belirtilmiş olması ve belirtilen suret üzerinden damga vergisinin ödenip ödenmediğidir. Kağıtta iki suret tanzim edildiği yazıyorsa noterler tek nüshanın damga vergisinin ödendiğine dair kaydı kabul etmemeli ve diğer nüsha için tahakkuk eden damga vergisini kağıdı ibraz edene tamamlatmalıdır.
Noterlik Kanununun 119. maddesine göre; Noterler Noterlik Kanununun 118. maddesi uyarınca tahsil ettikleri vergi, resim ve harçları aşağıda yazılı süre içinde ilgili vergi dairesine bir beyanname ile bildirmek ve aynı süre içinde yatırmakla yükümlüdürler.
Beyannameler her ayın 1'i ile 15.inci ve 16.günü ile sonuncu günlerine ait iki devre olarak hazırlanır ve ayın 15. ve son gününü takip eden 7 işgünü içinde ilgili vergi dairesine verilir.
Beyannameler , ait oldukları döneme ilişkin vergi, resim ve harç tahsilatının ayrı ayrı toplamları ile bu dönemde yapılan işlemlerin ilk ve sonuncusunun yevmiye numarası yazılmak suretiyle toplam sayısını gösterecek şekilde üç nüsha olarak tanzim edilir.
Noterler yukarıda belirtilen sürelerde belirtilen beyannameyi düzenleyip ilgili vergi dairesine vermeye ve yine belirtilen süre içerisinde tahsil ettikleri harç, damga vergisi ve değerli kağıt bedellerini ilgili süre içerisinde vergi dairesine yatırmakla mükelleftirler.
Bu yasal mükellefiyetin yerine getirilmemesi halinde ilgili noter hakkında Yargıtay içtihatları
gereğince zimmet suçundan dolayı ceza soruşturmasının yapıldığının ve zimmet
suçundan dolayı ceza verildiğinin unutulmaması gerekir.
NK. 119.maddesinin uygulanması ile ilgili yönetmeliğin 9.maddesine göre noterler, ilgililerden tahsil ettikleri harç, vergi, resim karşılığı parayı noterlik dairesind veya bankada bulundurmak zorundadırlar.
Sözleşmelerin damga vergisinde, sözleşmede yazılı mal ya da hizmet bedeli dışında; teminat, ipotek/rehin tutarı, cezai şart, sigorta değeri ve sorumlulukların sınırlandırılmasına dair
hükümlerde geçen tutarların damga vergisine tabi olup olmadığı noktasında genelde sorun çıkmaktadır.
1. Sorumlulukların Sınırlandırılmasına Dair Hükümler:
Sorumlulukların sınırlandırılmasına dair düzenlemelerde geçen kademeli rakamlar damga vergisinde dikkate alınmaktadır.
Burada Damga Vergisi Kanunu’nun 6. maddesinde yazılı "birbirine bağlı ve bir asıldan doğma birden fazla işlem" söz konusu olduğu kabul edilmektedir.
Belki sorumlulukların sınırlandırılması genelde sözleşmenin ana edimi/konusu olmamakta ancak ana edime/konuya bağlı bir yan anlaşma niteliği taşımaktadır. Ortada birbirine bağlı birden fazla işlem varsa yasal düzenleme gereği bunlardan vergi alınmasını gerektiren en yüksek işleme göre damga vergisi hesabı yapılması gerekmektedir. Örneğin sözleşme bedeli 1.000-TL olmakla birlikte taraflar bu sözleşmeden doğacak zararlarda tazmin sorumluluğunu 250-TL ile sınırlamışsa her iki rakamın toplamı olan 1.250-TL üzerinden değil, yüksek olan 1.000-TL sözleşme bedeli üzerinden damga vergisi hesabı yapılacaktır.
2016/17 sayılı genelge ile birlikte değerlendirilmelidir.
Bu durumda, sözü edilen istisna hükmü gereğince, yukarıda belirtilen kağıtlara ilaveten bir iş kağıdında yer alan sigorta yaptırma taahhütlerinde öngörülen teminat bedelleri damga vergisi yönünden dikkate alınmayacaktır.
1999/10 sayılı Genelgemizin sigorta yaptırma taahhüdü ile ilgili bölümü ve 2008/21 sayılı Genelgemiz uygulamadan kaldırılmıştır. 2016/17 sayılı genelge ve 2017/14 sayılı genelge
2. Sigorta Yaptırma Taahhütleri:
Sözleşmelerde yazan sigorta tutarları da damga vergisi bakımından dikkate alınmaktadır. Bu konu, Damga Vergisi Kanunu’nun 1 ve 6. maddelerindeki düzenleme nedeniyle tartışmasız durumdadır. Bu nedenle de noterler suret tasdiki yapılacak sözleşmelerde daha yüksek olan sigorta tutarlarını dikkate almaktadırlar. Sözleşmelerde sigorta hükmü genellikle ana yükümlülüğün bir parçası olduğu için hem sözleşme bedeli hem de sigorta bedelinden ayrı ayrı damga vergisi alınmaması gereklidir.
Sigorta yaptırma taahhütlerinin damga vergisinden istisna olduğuna dair damga vergisi kanununda özel bir düzenleme yoktur. Buna karşın kanun "sigorta mukavelelerini” istisna (damga vergisi kanunu istisnalara ilişkin (2) sayılı tablo IV- 5) kapsamına almış durumdadır. Eğer sözleşme başlı başına sigorta sözleşmesi ise istisna kapsamında sayılacaktır. Sonuç olarak ister noter tasdiki yapılsın ister yapılmasın sözleşmelerde yazan sigorta bedelleri damga vergisine tabidir. Eğer sözleşme bedelinden daha yüksek bir miktarda sigorta bedeli geçiyorsa bu oran üzerinden damga vergisi ödenecektir.
Türkiye Noterler Birliğinin sigorta yaptırma taahhütlerinin nispi damga vergisine tabi olduğuna dair genelgeleri bulunmaktadır. Birlik, Maliye Bakanlığından aldığı yazılı görüşler çerçevesinde "mukaveledeki asıl işlem değerinden daha fazla bir değeri ihtiva eden sigorta yaptırma taahhüdü nispi damga vergisine ve harca konu teşkil edecektir" şeklinde görüş bildirmiştir.
3. Teminat, Teminat Mektubu, İpoteğe Dair Düzenlemeler:
Türkiye Noterler Birliği sözleşmelerde bulunan "belli bir tutarda teminat mektubu verileceği-ipotek verileceğine" dair taahhütlerin damga vergisinde dikkate alınmayacağını kabul etmektedir.
İpotek değeri için gerekçe, ipoteklerin ancak tapuya tescille hüküm ifade edeceği tapuda işlem yapılmadıktan sonra ipotek verileceğine dair sözleşmeye konulan hükmün hukuki bir etkisi ve anlamı olmayacağına dayanmaktadır.
Teminat mektubu verileceğine dair hükümler için ise teminat mektuplarının notere tevdi edilmediği ve noterin tasdikine ihtiyaç bulunmadığı gerekçesine dayanmaktadır.
4. Cezai Şart Tutarları:
Cezai şart hükümleri de sigorta yaptırma hükümleriyle benzerlik içermektedir.
Cezai şart genelde sözleşmelerin ana edimini/konusunu değil ana edime bağlı bir yan edim niteliğindedir. Bu nedenle sözleşmelerde yazılı cezai şart tutarları damga vergisinin hesabında dikkate alınacak ancak sözleşme değeri yada cezai şart (veya cezai şart rakamlarından hangisi yüksekse) miktarından hangisi yüksekse onun üzerinden damga vergisi hesap edilecektir.
DANIŞTAY BAŞKANLAR KURULU’nun 15.01.2016 tarih ve 2016/1 numaralı kararı ile DANIŞTAY DAVA DAİRELERİ ARASINDAKİ İŞ BÖLÜMÜ yeniden kararlaştırılmış olup, bu karar uyarınca damga vergisine ilişkin davalar ile temyiz başvurularını çözümlemek geçmişte olduğu gibi Danıştay 9. Dairesi’nin görevidir.
Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu’nun damga vergisinde noterlerin sorumluluklarına ilişkin en yeni tarihli kararları aşağıdaki gibidir:
DŞ. VDDK E. 2010/444, K. 2011/2,
DŞ. VDDK E. 2010/360,
DŞ. VDDK E. 2010/95, K. 2010/307
DŞ. VDDK E. 2012/351, K. 2013/28
DŞ. VDDK E. 2012/171, K. 2013/343
DŞ. VDDK E. 2013/856, K. 2013/889
DŞ. VDDK E. 2013/120, K. 2014/128
DŞ. VDDK E. 2013/284, K. 2014/205
DŞ. VDDK E. 2015/23, K. 2015/65
ilgili Danıştay Daireleri’nin damga vergisinde noterlerin sorumluluklarına ilişkin en yeni tarihli kararları aşağıdaki gibidir:
DŞ. 9. D., E. 2007/4786, K. 2009/2919
DŞ. 9. D., E. 2007/2780, K. 2011/8909
DŞ. 9. D., E. 2013/1304, K. 2014/424
DŞ. 9. D., E. 2013/613, K. 2015/1401
DŞ. 9. D., E. 2013/597, K. 2015/770
DŞ. 9. D., E. 2013/1086, K. 2015/8900
DŞ. 9. D., E. 2013/574, K. 2015/2832
DŞ. 9. D., E. 2013/733, K. 2015/1403
DŞ. 9. D., E. 2015/3639, K. 2015/3270
Belirtilen kararlarda vurgulanan hususlar özetle aşağıdaki gibidir:
“Vergi incelemesi yetkili olmayan adalet müfettişlerinin yazısına istinaden vergi idaresi tarafından damga vergisi tarh edilip vergi cezası kesilmesi hukuka aykırıdır.”
“Damga vergisinin hiç alınmaması veya noksan alınması sebebiyle noterlerin damga vergisinden sorumlu tutulabilmeleri damga vergisine tabi kağıtların noterlerce düzenlenmiş olması şartına bağlıdır, noterlerce sadece tasdik olunan kağıtlara ilişkin ödenmeyen veya eksik ödenen damga vergisinden dolayı noterler sorumlu tutulamaz, böyle bir durumda verginin aslı ve cezası mükellefinden aranır, noter hakkında sadece Vergi Usul Kanunu’nda öngörülen ceza uygulanır, nüsha kavramı 488 sayılı DVK’dan farklı olarak benzer-kopya mahiyetinde ise notere özel usulsüzlük cezası kesilemez.”
Uygulamada ortaya çıkan
sorunların yoğunlaştığı noktalar
Nüsha-Suret nitelendirmesi ve nüsha adedince damga vergisine tabi tutma gereği
Kağıdın niteliğinin tayini, nispi vergilendirmede matrahın tespitinde notere doğru tespit görevi yüklenmek istemesi
2016/17 sayılı genelge ile birlikte değerlendirilmelidir.
Bu durumda, sözü edilen istisna hükmü gereğince, yukarıda belirtilen kağıtlara ilaveten bir iş kağıdında yer alan sigorta yaptırma taahhütlerinde öngörülen teminat bedelleri damga vergisi yönünden dikkate alınmayacaktır.
1999/10 sayılı Genelgemizin sigorta yaptırma taahhüdü ile ilgili bölümü ve 2008/21 sayılı Genelgemiz uygulamadan kaldırılmıştır. 2016/17 sayılı genelge ve 2017/14 sayılı genelge
Yabancı memleketlerde düzenlenen kağıtların Türkiye’de hükmünden faydalanılmak istenmesi
Çözüm Önerisi
“Hukuk müdebbir insanları sever” deyişi uyarınca tedbirli ve temkinli olmak, mevzuata hakim olmak, meslekdaşlar, ilgili noter odası ve TNB ile eşgüdüm içinde hizmet vermek
ilgi, dikkat ve sabrınız için teşekkürü borç bilirim!
Yrd. Doç. Dr. İdris Hakan FURTUN
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Adalet Meslek Yüksekokulu
hakanfurtun@gmail.com
hfurtun@ankara.edu.tr